ABI test (Ancle Brachial Index) je test kojim se meri odnos krvnog pritiska na članku noge i krvnog pritiska na ruci sa iste strane tela – Pedobrahijalni indeks (zglobnobrahijalni indeks).
Ovaj test se izvodi u cilju ispitivanja protoka krvi kroz arterije donjih ekstremiteta (nogu) odnosno njihove prohodnosti – narodski rečeno, ovom metodom se ispituje „cirkulacija nogu“.
Arterije su krvni sudovi koji sprovode krv od srca prema svim organima našeg tela. One imaju elastičan zid koji se može skupljati i širiti zahvaljujući svom mišićnom delu. Tokom starenja kao i zbog postojanja različitih bolesti ili loših životnih navika, arterije gube na svojoj elastičnosti a njihov unutrašnji zid je podložan aterosklerozi.
Šta je ateroskleroza?
Ateroskleroza u stvari označava krutost arterija. Nastaje tako što se na zidovima arterija talože masnoće, holesterol, kalcijum i druge supstance i tako stvaraju plak – lepljivu smešu svih ovih sastojaka koja postepeno i sve više kroz vreme sužava arteriju. Zid arterije postaje sve tvrđi i deblji a prostor za protok krvi kroz nju postaje sve uži. Tako naša tkiva i organi dobijaju sve manje krvi a samim tim kiseonika i „hrane“ što dovodi do oštećenja.
Ateroskleroza se može pojaviti na svakoj arteriji u našem telu ali su najčešće zahvaćene arterije nogu kada govorimo o perifernoj arterijskoj bolesti – PAD, zatim vrata (bolest karotidne arterije), arterije srca – rizik za nastanak infarkta, zatim bubrega, mozga itd.
Koji su faktori rizika za nastanak pariferne arterijske bolesti?
- Ateroskleroza
- Pušenje cigareta – bolest perifernih arterija je mnogo češća kod pušača
- Visok krvni pritisak utiče na oštećenje arterija
- Povišene vrednosti Holesterola u krvi – utiče na nastanak i rast plaka
- Šećerna bolest – pacijenti sa šećernom bolesti imaju povećan rizik za nastanak bolesti aretrija
- Gojaznost – dodatno opterećenje na krvne sudove
- Postojanje bolesti u porodici
- Godine života – povećan je rizik za nastanak bolesti perifernih arterija kod osoba starijih od 50 godina
- Pol – periferna arterijska bolest se češće javlja kod osoba muškog pola
- Postojanje drugih kardiovaskularnih bolesti
- Rasna pripadnost – npr. Afroamerikanci značajno češće obole od bolelsti perifernih arterija u odnosu na pripadnike ostalih rasa
Da li je bolest perifernih arterija česta bolest?
Ateroskleroza je jedan od glavnih uzroka nastanka brojnih bolesti srca i krvnih sudova i vodeći uzrok smrti kod ljudi širom sveta. Smatra se da oko 10-20% osoba starijih od 60 godina boluje od periferne aretrijske bolesti različitog stepena. Učestalost zavisi od mnogih objektivnih faktora – pol, rasna pripadnost, godine života, pridružene bolesti itd.
Koji su simptomi bolesti perifernih arterija?
Početni simptomi periferne arterijske bolesti se često mogu prevideti i uglavnom su vezani za ograničenje pokretljivosti pacijenata. Često se te tegobe povežu samo sa „poremećajem cirkulacije“ u nogama a neretko se povežu i sa problemima sa bolestima kičmenog stuba, kukova i kolena. Dalje simptomi i znaci postojanja bolesti zavisni su i od stadijuma bolesti. Najupečatljiviji su:
- Pojava bolova, grčeva ili neobjašnjivog umora u mišićima nogu koji se javljaju obično u toku fizičke aktivnosti – klaudikacije (npr. brzi ili duži hod, penjanje uz stepenice i sl.). Nakon odmora, obično kraćeg, tegobe se smiruju ali se javljaju ponovo kada se aktivnost nastavi
- Utrnulost i/ili slabost i osećaj težine u mišićima nogu
- Na dodir hladna noga ili stopalo kao i plavičasta prebojenost kože ili njeno intenzivno bledilo
- Tanka i sjajna koža na nogama
- Nedostatak dlaka na potkolenicama
- Pojava rana koje teško i sporo zarastaju pa do pojave gangrene
Koji su stadijumi bolesti perifernih aretrija?
Stadijumi bolesti perifernih arterija se razlikuju u zavisnosti od simptoma i kliničkog nalaza:
- Prvi stadijum – asimptomatski: pacijenti su obično bez ikakvih ili sa jako blagim simptomima, nema promena na koži nogu, pulsacije nad arterijama nogu su uredni ili lako oslabljeni a dijagnoza se može postaviti merenjem tzv ABI (indeks krvnih pritisaka na nozi i ruci iste strane – eng.Ancle Brachial index) ili radiološkim procedurama kao što su ultrazvučni pregled krvnih sudova nogu, snimanje na CT ili NMR aparatima
- Drugi stadijum – klaudikacije – Klaudikacije predstavljaju pojavu grčeva, zamora i bolova u nogama (potkolenicama) tokom hoda ili vežbanja a koje prestaju nakon adekvatnog odmora. Ovaj stadijum se dalje deli u tri podstadijuma:
- IIa – klaudikacije se javljaju nakon hoda dužeg od 200m
- IIb – klaudikacije se javljaju nakon hoda od 200 m ili manje
- Treći stadijum – bol u mirovanju koja se često pogoršavaju tokom noći
- Četvrti stadijum – pojava rana na nogama i gangrena. Nastale rane jako teško ili uopšte ne zarastaju
- Peti stadijum – značajan gubitak tkiva na nogama – kritična ishemija ekstremiteta
Stadijumi I i II se najčešće leče nehirurški dok su stadijumi III, IV i V jako teška stanja i zahtevaju hitnu medicinsku hiruršku intervenciju i negu – preteća je ili izvesna amputacija dela ili celog ekstremiteta
Kako se dijagnostikuje bolest perifernih arterija – PAD?
- Za sumnju na postojanje periferne arterijske bolesti često je dovoljan dobar razgovor između pacijenta i njegovog porodičnog doktora.
- Nadalje treba uraditi dobar klinički pregled – kakva je koža na nogama, postojanje otvorenih rana, stanje noktiju na nožnim prstima, opipavanje pulseva na arterijama nogu…
- Merenje ABI (Ancle Brachial Index) – zglobnobrahijalni indeks – odnos krvnog pritiska u rukama i donjim delovima potkolenica (neposredno iznad skočnog zgloba)
- Ultrazvučni Color Doppler pregled protoka krvi kroz arterije nogu (CDS arterija nogu)
- Testovi za procenu simptoma koji se javljaju tokom fizičke aktivnosti
- Laboratorijska ispitivanja vrednosti holesterola u krvi
- Pravovremeno otkrivanje rizika za nastanak šećerne bolesti ili njeno pravovremeno otkrivanje
- CT i NMR angiografija za dobijanje detaljnih podataka o stanju ispitivanih arterija
Lečenje periferne arterijske bolesti
Plan lečenja pacijenata sa perifernom bolesti arterija je individualan – prilagođava se svakom pacijentru i zavisi od težine bolesti, tegoba koje pacijent oseća i njihovog intenziteta kao i od eventualnog prisustva drugih bolesti i stanja – komorbiditeti.
Obzirom da na nastanak same bolesti veliki značaj imaju životne navike osobe, promena tih navika je i prvi korak u lečenju:
- Prestanak pušenja – veliki značaj za usporavanje toka bolesti perifernih arterija
- Redovna fizička aktivnost – olakšava kretanje kao i ukupno kardiovaskularno zdravlje
- Promene u ishrani i kontrola telesne težine – smanjuje se ukupni kardiovaskularni rizik i kontrolišu se faktori rizika – smanjiti hranu sa visokim sadržajem zasićenih masti, soli i holesterola
Medikamentozna terapija bolesti perifernih arterija – lekovi – se koristi sa ciljem:
- sprečavanja nastanka krvnih ugrušaka – antiagregacioni lekovi (npr. acetilsalicilna kiselina, klopidogrel i sl.)
- širenja perifernih arterija – vazodilatatori – pentoksifilin kao dominantno vazodilatator i cilostazol koji je vazodilatator ali ima i antiagregacioni efekat
- lekovi za lečenje povišenog krvnog pritiska – povišen krvni pritisak nosi veliki kardiovaskularni rizik
- lekovi za snižavanje vrednosti holesterola u krvi (statini)
- lekovi za ublažavanje simptoma
Hirurške intervencije mogu biti manje ili više invazivne:
- angioplastika i postavljanje stenta čime se sužene arterije mogu proširiti a rezultat se ogleda u poboljšanju I obnavljanju protoka krvi
- aterektomija koja podrazumeva uklanjanje plaka sa zida arterije
- premoščavanje – bypass- začepljeni deo arterije se “zaobiđe” a krv se uz pomoć grafta preusmeri ispod začepljenja (graft može biti od veštačkog materijala ili se koristi zdrav krvni sud pacijenta ili donora)
Tekst napisala dr Biljana Petrevska.